ناگفته هاى رحم جایگزین

روزنامه ایران، ۱۵ دى ماه در صفحه هاى اجتماعى و حوادث در گزارش هایى مجزا به موضوع «استفاده از درمان رحم جایگزین» پرداخته بود. دكتر محمدمهدى آخوندى، رئیس پژوهشكده ابن سینا در این باره ناگفته هاى علمى را مطرح كرده است.

امروزه، استفاده از فناورى هاى نوین زیستى امكانات جدیدى را در اختیار بشر قرار داده و بسیارى از مشكلات و بیمارى ها با استفاده از این روش ها قابل حل است. در میان این بیمارى ها، نابارورى، از جمله مشكلاتى است كه پیامدهاى فراوانى را دربرداشته است. گواه این مدعا، آمار و ارقامى است كه نشان مى دهد نابارورى، سومین عامل طلاق در جامعه است. همچنین نابارورى، علاوه بر تبعات مخرب روانى براى اعضاى یك خانواده، موجب آثار سوءاجتماعى نیز مى شود.تولد نخستین فرزند حاصل از لقاح خارج رحمى درسال ۱۹۷۸ م ، این امكان را براى زوجین نابارور فراهم كرد كه همچنان به داشتن فرزند امیدوار باشند. از آن زمان تاكنون روش هاى مختلف درمان نابارورى ، مانند تحریك تخمك گذارى ،IUI,IVF,GIFT,ZIFT و اهداى گامت و جنین، به شكل گسترده اى مورد استفاده نیازمندان قرار گرفت.
یكى از روش هاى نوین درمان نابارورى ، استفاده از رحم جایگزین است. در این روش ، علاوه بر زوج نابارور، فرد ثالثى (مادر جایگزین) مشاركت دارد كه جنین را در رحم خود پرورش مى دهد تا پس از تولد، در اختیار زوج نابارور قرار گیرد.

جایگزینى رحمى ، زمانى ضرورت مى یابد كه زوج، همه عوامل دخیل در شكل گیرى فرزند را دارند، اما به علت نداشتن رحم سالم، امكان داشتن فرزند از آنها سلب شده است . روش لقاح خارج رحمى IVF/ICSI این امكان را براى چنین زوج هایى فراهم كرده است كه جنین سالم آنها در آزمایشگاه جنین شناسى تشكیل و در موقعیتى مناسب، به رحم شخص ثالث انتقال یابد. زمانى كه زنى، آمادگى خود را براى در اختیار قراردادن رحم خود به منظور انتقال جنین زوج متقاضى درمان، اعلام كرد و متعهد شود كه پس از زایمان، فرزند را به صاحبان گامت بازگرداند، جانشینى رحمى صورت مى گیرد.به طور كلى، روش درمانى جایگزینى رحم، براساس منشأ تخمكى كه براى ایجاد جنین استفاده مى شود، به دو گروه عمده تقسیم مى گردد:
در گروه اول، باردارى بانوى صاحب رحم، در نتیجه لقاح، تخمك وى با اسپرم همسر زن نابارور حاصل مى شود. در این روش، بانوى صاحب رحم، از نظر ژنتیكى به كودك وابسته است و مادر ژنتیكى نیز محسوب مى شود. این روش كه جایگزینى نسبى نامیده مى شود، زمانى مورد استفاده قرار مى گرفت كه روش هاى لقاح خارج رحمى ابداع نشده بود.

در گروه دوم، تخمك و اسپرم زوج نابارور به روش لقاح خارج رحمى به جنین تبدیل مى شود و جنین حاصل، به رحم جایگزین منتقل مى شود. در این روش، بانوى صاحب رحم، جنین را تا زمان زایمان، در رحم خود حمل مى كند.

فرزند حاصل از روش جایگزینى كامل از نظر ژنتیكى هیچ ارتباطى با بانوى صاحب رحم ندارد و زوج نابارور، والدین بیولوژیكى كودك محسوب مى شوند.

باتوجه به گزارش صفحه حوادث روزنامه ایران و اظهارات شاكى و زوج نابارور باید گفت روش درمانى این زوج از نوع اول، یعنى جایگزینى نسبى است كه استفاده از آن با وجود امكانات لقاح خارج رحمى صورت نمى گیرد مگر آن كه زوجه علاوه بر مشكل رحمى، مشكل تخمدان (تخمك) نیز داشته باشند كه در این صورت امكان استفاده از تخمك اهدایى میسر است. بنابراین، توصیه به استفاده روش جایگزینى رحمى نسبى و ادله ذكر شده مبنى بر ناتوانى در استفاده از لقاح خارج رحمى به علت سن زیاد نیز به لحاظ پزشكى موجه نیست. همچنین در بخشى از اظهارات شاكى آمده است:«پس از آزمایشات مكرر و تحویل جواب آزمایش هایم به پزشك معالج، او آب پاكى را روى دستم ریخت و گفت به خاطر سن زیاد نمى توانم از طریق روش آزمایشگاهى باردار شوم. اما مى توانم از طریق تزریق بارور شوم.»

صرف نظر از صحت داشتن یا نداشتن این گفته، نه تنها این دلیل به لحاظ پزشكى قابل قبول نیست، بلكه توصیه به روش جایگزینى نسبى از سوى مؤسسه درمان نابارورى و پیشنهاد جارى شدن صیغه عقد نیز شگفت آور است، زیرا باتوجه به ویژگى هاى مذهبى و فرهنگى جامعه و لزوم مغایرت نداشتن روش هاى درمانى با شرع بویژه در موضوع هاى حساسى چون نابارورى، ضرورى است، پیش از آغاز درمان، مشاوره فقهى دقیقى صورت گیرد و جوانب مختلف مسأله، به لحاظ شرعى، به دقت سنجیده شود. این نكته قابل توجه است كه فقهاى شیعه توانسته اند همگام با تحولات پزشكى، فتاواى مناسبى براى حل مشكلات مربوط به نابارورى تدارك ببینند. بنابراین، در مورد مسأله پیش آمده، اقدام زودهنگام، خودسرانه و نسنجیده به قرائت صیغه، موجب پیچیدگى بى مورد مسأله شده است.علاوه بر مشاوره مذهبى، انجام مشاوره هاى تخصصى پزشكى، روانى و حقوقى نیز بسیار مفید و ضرورى است. رسانه هاى جمعى نیز نقش بسزایى در فرهنگ سازى و ایجاد بستر مناسب براى آمادگى افكار عمومى دارد. بارى، درج مطالب با تیترهاى نامناسب، گرچه ممكن است مهیج و جنجالى باشد، هم در تعارض با روحیه حقیقت طلبى و افزایش آگاهى جمعى است و هم، در چنین مواردى، به مأیوس كردن و ایجاد ترس در جمع كثیرى از بیمارانى مى انجامد كه با هزار امید و آرزو به مراكز معتبر درمان نابارورى مراجعه مى كنند.خوشبختانه در ماه هاى اخیر، اصطلاح «رحم جایگزین» جایگزین «رحم اجاره اى» شده است. اصطلاح «رحم اجاره اى » معنایى تجارى و مذموم را در ذهن تداعى مى كند كه اصطلاح «رحم جایگزین» عارى از آن است. شایسته است همه رسانه ها از این اصطلاح استفاده كنند تا امكان قضاوت منصفانه و دقیق بیشتر در اختیار هموطنان قرار گیرد.

نازایی به عدم توانایی در حاملگی بعد از یکسال نزدیکی فعال زوجین بدون استفاده از وسایل جلوگیری کننده از حاملگی اطلاق می شود. حدود ۸۵٪زوجین در طی سال اول و ۹۳٪ در طی سال دوم زندگی مشترک شانس حاملگی دارند و بعد از سال دوم شانس حاملگی رو به کاهش می رود.

نازائی یک مسئله شایع و نگران کننده برای زوجین محسوب می شود و تقریبا ۱۵٪ زوجین از این بیماری رنج می برند. گزارشاتی موجود است که شیوع آن در جوامع بشری در حال افزایش است . علل نازایی چند فاکتوری بوده و باید هر دو زوج بطور دقیق مورد بررسی قرار گیرند. بطور عمده نازایی به دو فاکتور زنانه و مردانه تقسیم می شود از علل مهم نازایی در زنان اختلال د رتخمگذاری « ضایعات لوله رحمی» اندومتریوز و غیره می باشدو علل مهم مردانه اختلال د رعملکرد – تعداد و شکل اسپرم می باشد.
عوامل مختلفی از قبیل افزایش سن ، نوع تغذیه ، چاقی ، عوامل محیطی و شغلی و داروها ، اختلالات کروموزومی و ژنتیکی و غیره می تواند روی قدرت باروری زن و مرد تاثیر بگذارد . با توجه به علل نازایی درمانهای طبی و جراحی مختلفی انجام می شود ولی در بعضی از موارداز جمله نازایی به علت نامشخص که حدود ۱۰٪ موارد را تشکیل می دهد و یا انسداد لوله رحم از روشهای نوین آزمایشگاهی برای این بیماران استفاده می شود این روش ها شامل ICSI-ZIFT-GIFT-IVF-IUI یا Micro می باشد تلقیح اسپرم به داخل رحم با استفاده از اسپرم شوهر یا Intra Uterin Insemination در این روش مایع انزال از شوهر زوج گرفته می شود و بعد از شستشو و جداسازی ، اسپرم های زنده بوسیله کانتر (لوله پلاستیکی) همزمان با تخمک گذاری وارد حفره رحم می شود.

تحریک تخمدان قبل از تزریق اسپرم بدلیل دستیابی به شانس بالای حاملگی توصیه می شود. زمان تخمک گذاری بوسیله سونوگرافی های متعدد از تخمدان در روزهای متوالی و گاهی با اندازه گیری هورمونهای جنسی در ادرار و خون مشخص می شود . روش